*પિયત મંડળીઓનો ઉદ્દેશ ૧૦૦ ટકા સિંચાઈ સવલત અને ૧૦૦ ટકા પાણીનો બચાવ; સમૃદ્ધ ખેતી થકી દરેક ખેડૂત બને સમૃદ્ધ*
૦૦૦૦૦૦૦
*સરકારના નૂતન અભિગમ થકી ખેતરો સુધી સિંચાઈ સુવિધા પહોંચતા બિનઉપજાઉ જમીન સંપૂર્ણ પિયત અને સંપૂર્ણ ટપક સિંચાઈ પદ્ધતિ સાથે નવપલ્લવિત બની*
૦૦૦૦૦૦૦
*સરકારના સહકાર થકી હવે અમારું એક લક્ષ્ય બની ગયું કે પણીનું ટીપે ટીપુ બચાવવું અને ખેડૂતો સુધી પહોંચાડવું*
*- ગુ.રા.ઉ.પિ.સ.સં.ના ચેરમેન દેવશીભાઈ સવસાણી*
૦૦૦૦૦૦૦
*સરકારનો ખેડૂતોની આવક ડબલ કરવાનો અભિગમ ચરિતાર્થ થયો પિયત મંડળી થકી ખેતીની ઉત્પાદક્તા વધી ને ઉત્પાદિત ફળની મીઠાસ સરહદ વટાવી વિદેશમાં પ્રસરી*
*- ખેડૂત મહેશભાઈ પટેલ*
૦૦૦૦૦૦૦
*ખેતી અને ખેડુત બન્નેની દશા અને દિશા બન્ને બદલી ગયા ; હળવદ વિસ્તારની અંદાજિત ૪૦૦ હેકટર જમીનની કાયાપલટ થઈ ગઈ*
૦૦૦૦૦૦૦
‘ભૂમિ ભારત ગરીમામયી, નિત્ય નીપજે હેમ,
વહે નીર સરિતા તણા રખે, ખુંદે પુત્રી ખોળો જેમ’
ગુજરાતે તાજેતરના દાયકાઓમાં વિકાસની વાટે જે દોટ મૂકી છે તે અદ્વિતીય છે. જોત જોતામાં ગુજરાત રાજ્ય વિકાસનો પર્યાયી બની ગયો. તમામ ક્ષેત્રોની સાથે કૃષિ ક્ષેત્રે પણ ગુજરાતે હરણફાળ ભરી છે. મૈકલ કન્યા નર્મદા વર્ષોથી વહે છે અને ગુર્જર ધરાને સીંચે છે, ગુજરાતના તત્કાલીન મુખ્યમંત્રીશ્રી અને હાલ દેશના વડાપ્રધાનશ્રીએ નર્મદા પર સરદાર સરોવર ડેમ બનાવી કેનાલ નેટવર્ક ઉભુ કર્યું. એમના વિઝન સાથે નર્મદાના નીર ગુજરાતના ચારે ખૂણામાં પહોંચ્યા અને ગજરાતની ધરા પાણીદાર બની ગઈ. હવે આ કેનાલોથી ખેડૂતોના ખેતરો સુધી પાણી પહોંચાડવા માટેનું કામ થોડું કઠિન હતું જેના માટે પણ સરકાર દ્વારા સુચારૂ આયોજન કરવામાં આવ્યું. આ કામમાં સરકારની સાથે પિયત મંડળીઓ પણ જોડાઈ અને નર્મદા તેમજ ડેમ અને નદીઓના નીર વ્યવસ્થિત આયોજન સાથે ખેડૂતોના ખેતરો સુધી પહોંચાડી પાણીના સંવર્ધન માટે પણ ટપક સિંચાઇ પદ્ધતિ અપનાવવામાં આવી. મોરબી જિલ્લાના રોહિશાળા ગામેથી શરૂ થયેલી પિયત મંડળીની પ્રેરણાદાયી યાત્રા આજે ગુજરાતના ગામે ગામ પહોંચાડવાના પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે.
ભારતની ભૂમિ વર્ષોથી ગૌરવશાળી રહી છે. આજે પણ જયાં નજર કરો ત્યાં સુવર્ણ સરીખી વિરાસત ધરબાયેલી છે. આ ભૂમિ પર આજે પણ રાજા જનક જેવા મહાપુરુષ હળ ચલાવે તો ધરતી માતાના ખોળામાંથી માતા સિતાનું અવતરણ થાય એમ છે. ત્યારે આપણા ગુજરાતમાં પણ ભૂમિ અને સિંચાઈના સાધનોમાં ઘણું વૈવિધ્ય જોવા મળે છે. અહીંની ધરતી કંઇક વિશેષ મહત્વ ધરાવે છે. વાત કરીએ મોરબીની તો મોરબી જિલ્લાની માટી સિરામિક ઉદ્યોગ થકી વૈશ્વિક સ્તરે આગવું ગૌરવ ધરાવે છે, તો કૃષિની દૃષ્ટીએ પણ મોરબી જિલ્લો મહત્ત્વનો છે. એક સમયની બીનઉપજાઉ જમીનને પિયત મંડળી થકી નવપલ્લવિત બનાવી અહીંના ખેડૂતોએ દાડમ સહિતના ફળોની મીઠાશ વિશ્વ સુધી પહોંચાડી છે.
મોરબી જિલ્લામાં ખેડૂતો સુધી સિંચાઈ માટે પાણી પહોંચાડવાના હેતુથી વર્ષ ૨૦૦૫ માં રોહિશાળા ખાતે દેવશીભાઈ સવસાણીએ પિયત મંડળી બનાવી આ પિયત મંડળી થકી તે ગામ અને આસપાસના વિસ્તારમાં પાણી પહોંચાડ્યા. પાણીની સવલત પ્રાપ્ત થતા એ ખેડૂતો સમૃદ્ધ બન્યા અને આજુબાજુના વિસ્તારના લોકો પણ તેના પરથી પ્રેરણા લઈ મંડળીઓ બનાવી. દેવશીભાઈ અને તેમની મંડળીની કામગીરીની સરકારે પણ નોંધ લીધી અને પૂરતો સહકાર આપ્યો. રોહિશાળાની એક પિયત મંડળીથી શરૂ થયેલી આ યાત્રા સરકારના સહકાર અને પહેલ થકી ગુજરાતના ગામે ગામ પહોંચાડવાના પ્રયાસો હાલ કરવામાં આવી રહ્યા છે. આ પિયત મંડળીથી શરૂ થયેલી યાત્રા ગાંધીનગર સુધી પહોંચી અને તેના વિસ્તાર અને વિકાસ માટે ગાંધીનગર ખાતે ગુજરાત રાજ્ય ઉદ્દ્વહન પિયત સહકારી સંઘ લિ.નું ગઠન કરવામાં આવ્યું અને દેવશીભાઈ સવસાણીને તેના ચેરમેન બનાવવામાં આવ્યા. દેવશીભાઈની રાહબરી હેઠળ અને સરકારશ્રીના સહયોગ થકી મોરબી જિલ્લામાં ૫૫ (પંચાવન) જેટલી પિયત મંડળીઓનું ગઠન કરવામાં આવ્યું છે.
આ પિયત મંડળીઓ સુધી પાઈપ લાઈનનું નેટવર્ક ઉભુ કરી નર્મદા કેનાલ, ડેમ તથા નદી વગેરે જળ સંસાધનોમાંથી ખેડૂતોના ખેતરો સુધી પાણી પહોંચાડવામાં આવી રહ્યા છે અને ૧૦૦% ટપક સિંચાઇ પદ્ધતિ થકી આ પાણીનો કરકસરયુક્ત વપરાશ કરવામાં આવી રહ્યો છે. આમ આ પિયત મંડળીઓનો ઉદ્દેશ છે કે ૧૦૦ ટકા સિંચાઈ સવલત અને ૧૦૦ ટકા પાણીનો બચાવ. આ પિયત મંડળીઓ થકીની એક પિયત મંડળી એટલે હળવદની નંદનવન પિયત મંડળી.
હળવદના એ વિસ્તારના ખેડૂતો એક સમયે એ જમીનમાં કઈં ઉપજ થતી ન હોવાથી જમીન વેચીને હિજરત કરી રહ્યા હતા. ત્યારે વર્ષ ૨૦૦૮માં નંદનવન પિયત મંડળી બનાવવામાં આવી. આસપાસના ખેડૂતોએ ૭-૮ કિલોમીટર લાંબુ પાણીનું પાઈપ લાઈન નેટવર્ક ઉભુ કરી નર્મદા કેનાલનું પાણી ખેતરો સુધી લઈ આવ્યા. ત્યારબાદ તો ખેડૂતો અને જમીન બન્નેની દશા અને દિશા બન્ને બદલી ગયા. બંજર બની ગયેલી એ જમીન ફરી નંદનવન બની ગઈ, એટલે જ તો આ પિયત મંડળીને નંદનવન નામ આપવામાં આવ્યું.
આ વિસ્તારમાં પાણી આવતા ખેડૂતોએ બાગાયત ખેતી અપનાવી અને સાથોસાથ ૧૦૦ ટકા ટપક સિંચાઈ પદ્ધતિ પણ અપનાવી જેથી પાણીનો કરકસરયુક્ત વપરાશ કરી શકાય. ‘ખેડ, ખેતર ને પાણી સમૃદ્ધિ લાવે તાણી’ એ વાત અહીં સાર્થક બની, પાણીની સવલત સાથે ખેડૂતોની મહેનત થકી થોડા સમયમાં જ એ વિસ્તારની કાયાપલટ થઈ ગઈ.
ત્યારબાદ નંદનવન પિયત મંડળી પરથી પ્રેરણા લઈ આજુબાજુમાં બીજી મંડળીઓ પણ બની. જેમાં આર્યવન સિંચાઈ મંડળી, બહુચર સિંચાઈ મંડળી, કિસાન સિંચાઈ મંડળી અને પંચાસર સિંચાઈ મંડળી મુખ્ય છે. આ ખેડૂતોએ બાગાયતી ખેતી અપનાવી ખેતી ક્ષેત્રે આગવું નામ કર્યું છે. તેમના ખેતરોમાં ઉગતા દાડમ સહિતના ફળોની મીઠાશ વિશ્વ સુધી પ્રસરી છે. તેમના ફળોની વિદેશમાં પણ નિકાસ કરવામાં આવી રહી છે. જોતજોતામાં હળવદ વિસ્તારની અંદાજિત ૪૦૦ હેકટર જમીનની કાયાપલટ થઈ ગઈ.
આ બાબતે ગુજરાત રાજ્ય ઉદ્દ્વહન પિયત સહકારી સંઘ લિ.ના ચેરમેનશ્રી દેવજીભાઇ સવસાણી જણાવે છે કે, મોરબી જિલ્લાના રોહિશાળાનો હું વતની છું રોહિશાળાની નાની પિયત મંડળીથી આ કાર્યની શરૂઆત કરી આજે હું આ સફળતા સુધી પહોંચ્યો છે. હાલ સરકારની સાથે સમગ્ર ગુજરાતમાં પિયત મંડળીઓના વ્યાપ માટે અમે સતત ચિંતનશીલ છીએ. મારા ગામની ૫ હજાર એકર જમીનમાં પાણીના તળ નીચા જતા હતા. જેથી ૬૦૦ ખેડૂતોની ફળદ્રુપ જમીનમાં યોગ્ય રીતે વાવેતર કરી શકાય તેવા હેતુથી વર્ષ ૨૦૦૫ માં નાની પિયત મંડળીની શરૂઆત કરી હતી. જેતે સમયમાં આજી ડેમના વહેતા પાણીમાંથી હજારો ફુટ લાંબી લાઈન નાખીને લાખોનો ખર્ચ કર્યો હતો. આજીથી ગામ સુધી પાણી પહોચ્યુંને ખેડૂતોના ચડતીના દિવસો શરૂ થયા, ગામમાં ખેડૂતોની આવક વધી જેથી ગામની ખુશહાલીમાં પણ વધારો થયો.
શરૂઆતમાં મશીન મુકીને પૈસાનું પાણી કર્યું આ બાબત સરકારની ધ્યાને આવતા વર્ષ ૨૦૦૬માં સરકાર અમને ૮ કલાક વીજળીની સવલત આપી ૮ કલાકમાં તમામ ખેડૂતોને ખેતરમાં પાણી પાવું મુશ્કેલ હોવાથી સરકારમાં રજૂઆત કરી. તત્કાલિન મુખ્યમંત્રીશ્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીએ વર્ષ ૨૦૦૯માં ઔદ્યોગિક વીજ માળખું ખેતીક્ષેત્રે ઉભુ કરી અમને ૨૪ કલાક વીજળીની ભેટ આપી જેથી ખેડૂતોને અનેકગણો ફાયદો થયો.
આ પ્રેરણાદાય સફર પરથી અમે ટૂંકા સમયમાં આજુબાજુના વિસ્તારમાં અન્ય ૮ મંડળીઓ બનાવી આજે એ સફરના અનેક ખેડૂતો સાક્ષી બન્યા જેથી અમે રાજ્યમાં ૧૨૫ પિયત મંડળીઓ બનાવી શક્યા. આ મંડળીઓનો વ્યાપ વધારવા અને યોગ્ય વ્યવસ્થાપનના ઉદ્દેશથી એક સંગઠન ઉભું કરવાનો નિર્ણય કર્યો અને સરકારના સહયોગ થકી ગુજરાત રાજ્ય ઉદ્દ્વહન પિયત સહકારી સંઘ લિ.ની સ્થાપન કરી.
હાલની સ્થિતિ પર નજર કરીએ તો ગુજરાતમાં હવે પાણીની કોઈ કમી નથી ગુજરાત પાણીદાર બની ગયું છે. નરેન્દ્રભાઈ મોદીએ દૂરંદેશી અભિગમથી ગુજરાતના ખુણેખુણા સુધી નર્મદાના નીર પહોંચાડ્યા છે. હવે આપણે પાણીની કિંમત સમજવી જોઈએ પાણી બચશે તો ખેડૂત બચશે, ખેડૂત બચશે તો ખેતી બચશે, ખેતી બચશે તો ગામડું બચશે અને ગામડું બચશે તો ભારત બચશે.
હાલના મુખ્યમંત્રીશ્રી ભુપેન્દ્રભાઈએ પણ અમને આ ક્ષેત્રમાં ખુબજ સહકાર આપ્યો. તેમને અમે કેવી રીતે ખેતરો સુધી પાણી લાવ્યા અને એ બંજર જમીન કેવી રીતે રળિયામણી બનાવી તે સમજાવ્યું. તેમના સહકાર થકી હવે અમારું એક લક્ષ્ય બની ગયું કે પાણીનું ટીપે ટીપુ બચાવવું અને ખેડૂતો સુધી પહોંચાડવું. ગુજરાતના ચારે છેડા સુધી પાણી પહોંચી ગયું છે. મુખ્યમંત્રીશ્રી ભુપેન્દ્રભાઈ પટેલના માર્ગદર્શન હેઠળ સુક્ષ્મ સરફેઝ વોટર પ્રોજેક્ટ સિસ્ટમથી સમગ્ર ગુજરાતને આવરી લેવાની વિચારણા કરવામાં આવી છે. ખેડૂતોના ઉત્થાન માટે સરકાર સતત પ્રયત્નશીલ છે. ગુજરાતમાં આગામી સમયમાં ૫ હજાર થી વધુ મંડળીઓ બને, કોઇપણ ખેડૂત ગામડું ન છોડે અને સ્થળાંતર કરીને ગયેલા લોકો પણ ગામડા તરફ પાછા વળે જેથી ગામડું સમૃદ્ધ થાય એવો અમારો લક્ષ્ય છે. સરકારના નિવૃત્ત ઉચ્ચ અધિકારીઓ પણ આ સેવાકાર્યમાં અમારી સાથે જોડાયા છે અને તમામ કામગીરીમાં સહયોગ આપે છે. ગુજરાતના ખેડૂતોની દિશા બદવવાનું જે લક્ષ્ય છે તે સાર્થક બની રહ્યું છે. મોરબીના હળવદમાં ૭ કિલોમીટર દૂરથી લાઈન વાટે પાણી પહોચ્યું છે. અનેક ખેડૂતોની જંગલ અને બાવળથી ખરડાયેલી એ જ ભુમી પર આજે ખેડૂતો સારૂ ઉત્પાદન કરી લાખોની આવક મેળવી રહ્યા છે.
આપણી પાસે પાણી પુષ્કળ છે. ચાર-ચાર વર્ષ સુધી વિવેકપૂર્વક પાણી વાપરી અને તોય ન ખૂટે એવડા મોટા ડેમ છે. યોગ્ય વ્યવસ્થાપન કરીને પાણીનું ટીપે ટીપુ બચાવવું ખુબ જરૂરી છે તેવું તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું.
નંદનવન સિંચાઈ સહકારી મંડળીના ખેડૂતશ્રી મહેશભાઈ પટેલ જણાવે છે કે, અમારી બાજુમાં અહિં નર્મદા નહેરના પાણીનો સ્ત્રોત સારો હતો. પરંતુ આ પાણી અહીં ખેતર સુધી પહોંચાડવા વૈકલ્પિક વ્યવસ્થા કેવી રીતે કરવી તે મોટો પ્રશ્ન હતો. અનેક સલાહ સુચન બાદ ૬ કિલોમીટર જેટલી દૂર આવેલી કેનાલથી પાણી લઈ આવવા પાઈપલાઈન નાખવામાં આવી. પાણી પહોંચ્યા બાદ પાણીનો વિવિકપૂર્ણ ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો ઓછા પાણીએ સારું વળતર મળે, ઓછા ખર્ચે સારી ખેતી અને સારી ઉપજ મળે તે માટે અનુભવીઓના માર્ગદર્શન હેઠળ ખેતી પદ્ધતિમાં આમુલ પરિવર્તન લઈ આવ્યા. ૨૦૦૮ પહેલા એવી સ્થિતિ હતી કે ચોમાસા આધારિત ખેતી થતી જેથી અડધો વિસ્તાર ઉત્પાદન વિનાનો રહેતો. સિંચાઈ સુવિધા મળતા ૪૫૦ એકર જમીન સંપુર્ણ બાગાયત, સંપૂર્ણ પિયત અને સંપૂર્ણ ટપક સંચાઈ પદ્ધતિ સાથે રળિયામણી બની ગઈ.
સરકારનો ખેડૂતોની આવક ડબલ કરવાનો જે અભિગમ છે તે અહીં ચરિતાર્થ થયો છે પિયત મંડળી થકી ખેડૂતોની સ્થિતી સુધરી છે ખેતીની ઉત્પાદક્તા વધી છે. અમારા તમામ વિસ્તારોમાં બગાયતી ખેતી કરવાના પ્રયાસ કરવામાં આવી રહ્યા છે. અમારા બાગાયત પેદાશોની ગલ્ફ દેશોમાં નિકાસ કરીએ છીએ યુરોપ દેશોમાં બાગાયત પેદાશોની નિકાસ માટેના ધારા ધોરણોને અનુસરી ગુણવતા તૈયાર કરવા પ્રયત્ન કરી રહ્યા છીએ. સરકારની ‘જીવો અને જીવવા દો’ના અભિગમને અનુસરી અમે આજુબાજુના વિસ્તારમાં ટપક સિંચાઈ પદ્ધતિથી કેવી રીતે સારી ખેતી થાય તે માટેની અમારી પદ્ધતિ અને પ્રેરણાથી આ વિસ્તારમાં અન્ય મંડળીઓ બનાવવામાં આવી. મંડળીના ખેડૂતોની ટપક સિંચાઈ પદ્ધતિ આપનાવવા માટે ખેડૂતોને ૫૦% સબસીડી, ટાંકા બનાવવાની સહાય, નવી મંડળી બનાવવા પાઈપલાઈનમાં સહાય વગેરે યોજનાઓની સહાયથી ખેડૂતો સારૂ વળતર મેળવી રહ્યા છે જે માટે અમે કેન્દ્ર સરકાર અને રાજ્યનો ખૂબ ખૂબ આભાર માનીએ છીએ.
હળવદના અગ્રણી ખેડૂતશ્રી જેઠાભાઈ નાકરાણી જણાવે છે કે, દરેક ખેતર સુધી પાણી પહોંચે તેવા સરકારના પ્રયત્નો છે. અમે કુદરતી પાણી, ડેમનું પાણી, કેનાલનું પાણી તમામનો કરકસર યુક્ત ઉપયોગ કરી રહ્યા છીએ. કેટલાક અંશે ખેડૂતો પણ પાણીનું મહત્વ સમજતા નથી અને પાણીનો ખોટો વેડફાટ કરે છે. પાણીનું યોગ્ય વ્યવસ્થાપન કરવામાં આવે તો ખેતીક્ષેત્રે ધરખમ પરિવર્તનો થઈ શકે તેમ છે. ખેડૂતો, સરકાર અને ખેડૂતલક્ષી સંસ્થાઓ એકજૂથ બની એ તરફ પ્રયાસો કરશે તો ખેતીક્ષેત્રે જરૂરથી પરિવર્તન આવશે.
